Ӧӧні Блог Страница 2

Пірееде

0
Блог Сибдей Том

Удаа мин хынчам кӱлеети 
Тызарға тынны анда - хайда-да,
Хайда пазымнығ чон тӱнеектеп
Сомнарын часча чазаңнап...

Хылчаңни ирткен тус чориин,
Сомнапчатча ноо-да хазыңда,
Алай талайның хайдағ-да хазынаң
Вконтакте тарапча... кӧзідии.

Чон чыылған чирде тахпахтар,
Арса, табызы саңналар арығ...
Постың блогында сарналған сарын
(Ползын ол саңай даа - чазығ)

Тын сарыпча пос тании салыхнаң:
Тадар табан ӧӧнін хазырча - 
Тадар тілнең пик пазығ чазылып,
Кибелімнең часхарча табысны:

Кӧрчебер? Сибдейек-соолған
Хылиинаң чалғыс тасхыл осхас:
Ах пазы ағарып тооза
Ам даа пічіктепче изін!
Тадарлап киптепче блогын!

Кибелдіріг

0
силлабо-тоника в хакасском языке

Кибеліс чорығының пӱткен оңдайын ӱгренчеткен ӧнетін піліг пӧлии. Орыстап “стихосложение” тидірлер.

Медиа-роман хоостыра тоғазығ

0

Пӱӱн, 14-ҷі кӱнінде, август айында, позырахта, хакас чонның пастағы медиа-роман хоостыра тӧстегліг пастағы тоғазығ иртті. Анда медиа-романнаңар чоохтирға киліс парған, аның ӧӧн чозахтарын таныхтап, пастағы кибеліс сӧстерін дее пас кӧргебіс. Чоохта пір часча тіл алысхабыс…

Араласчылар сомы: Галина Катаева, Наталья Бурнакова – тахпахчы, Саяна Татарова – хакас тілін ӱгренче, Сибдей Том.


Медиа-романнаңар толдыра хығырып пастирға мында кирек полар – https://kibelis.ru/hakas-tilneң-mӧgi-ilbek-kibelis-2/

Японҷа тимір миистіріс

0

***
Синің файлың полған илбек, 
Чуртазың анда полған толымнығ, 
Че… вирус чіп салған аны.

*** 
Кілеен кирек сайтың 
Табарға хатап киліспеді… 
О, нинҷе кӧп… чохха чіт парған! 

*** 

Тимір миис істі тыып парып, – тоң. 
Сиргек сағын, посхын… – upload ит. 
Компьютерің хатап тын килер! 

*** 
Чӧрінді чӧрізін тоозынды… – 
Чаап сал програмаңны тооза – 
Тимір миистең дее кӧп сурбаҷаң! 

*** 
Киҷее ле хал хайынған! 
Пӱӱн – сып-сымзырых… 
Ол виндоус! 

*** 
Хаахпа. 
Хылығыңнаң киміріп пееріспе – 
Тимір миис, нооза! 
*** 

Тооп парза чӧрінді 
Хыйға тимір миис 
Олаңай ла тимір-тис… 
*** 

Мӧгі хойнында – ӧлім, 
Албан ӧдізі паза чызыл парған файллар… 
Нимее син тар сағыс тараттың? 

*** 

Піліс халынға орын читпинче, 
“Пулут” тимір миистерге тар… 
Хан Тигірге пазыр! Артиина! 

*** 

Хал пазылған диссертацийні 
Тимір мииске хатабох ам тазын – 
Чиирт салған вирусха, йастра… 

*** 

Хатабох алҷаастар… 
Хатырлаан таңмалар чызыл парды. 
Тимір миис… кӧзенек… ӧӧ чох хуп хуруғ… 

*** 

Виндоус иңзерілді хатап: 
Мин, тізең… кӧппегезегес ӧлім – 
Тимір миис – орлааныңны испинчем. 
*** 

Ах таңмаҷағастар экранҷа 
Чӱгӱрізе тӱсті ӱр нимес… усчадып. 
Мына піди кӧйче… доллар ахчазы! 
*** 

Син тыңнапчатхан дао чой, 
Сынын син испессің, сынап… 
Нааҷылағ чолын аспазаң! 
*** 

Чазыт сӧзің саба полза, 
Хыйға чӧрінді клӱзін 
Табар тимір миистіг хыйғаҷах ла…  

Анемподист Софронов-АЛАМПА (Миигин Тоҕо ыллаппаккын?)

0

(Тілбестег Сибдей Томни)
***
Мині
Ноға ырлатпинчазың?
Ырлабызим, эй, ырлабызим.
Синің
Уйғуң усхутпин,
Уйаң улутпин.
Синің
Ағылың ардатпин
Ах сағызың сайбабин.
Синің
Чаныңны чабырбаспын,
Хорғытпаспын.
Чох!
Ағырин-ағырин,
Ағыртпин,
Артых табызым айтыртпин,
Ағылахти
Ырлабызим, эй, ырлабызим!
Ӱнім-табызымнаң
Улутпаспын,
Сарним чарымызы
Чаным паарынаң,
Сыбыхтап таа сағаа сарнабызим.
Синің
Узааныңны усхутпин,
Уйғу сыыттарын хыйа идіп,
Сілииңні ырлим,
Абахайыңны.
Ай чариина кӱмӱстелген
Сӱрместеріңнеңер кӧглирім.
Хара кӧстіг харахтарыңның
Чылығ чалыныңар
Ырлабызим, эй, ырлабызим.
Часхы чахайағы осхас
Час наахтарыңның
Ӏзиин –
Ирнілеріңе тӱскен
Пӱріҷекке тӧӧй…
Кӱлінгеніңні
Кӱмӱс тістернең,
Кӱн чарии осхас
Алтын сілииңні…
Кӧксіңні синің
Толдыра тынызынаң,
Амыр уйғу тузында
Салаамда паарсастығ…
Ноға сарнабызарға чаратпинчазың?
Ағыриинах,
Ап-амыр табыснаң
Ырлабызим, эй, сарнабызим:
Хайди мин таап алғам
Сині пу чарыхта,
Пу чирімде,
Тайых ордызында.

Иске бе, нооға пар
Пайы парызының –
Алғымни ағынынаң
Кӧр салғам сині.
Аймах аастығ сіліг
Хыстарынаң
Сағаа чӱреем кӧй килген оды.
Хызыл одыңнығ кӧй килзе ӧрт,
Чайаанҷа чайылып,
Сині чазырып,
Турызып тоғыр,
Тохтаадам ачын кӱзін,
Ил соодып.
Талай чайығы чайыл киліп,
Сині хабынза,
Халза кимеҷек
Пір ле ікӧлебіске,
Ағаа одыртып мин сині салыбызам…
Синде полар чӱреемнің халығы.
Чазыт ыырҷы ухнаң кӧстезе,
Хорғамҷылына тоғыр
Кӧксімде чӧрген чӱреем ізиин
Тут пирем
Ноо даа ыырҷыны пазынып.
Чуртас чолында
Тістер сарғалғанҷа
Хыр пазы сазыҷахты даа
Чир дее чобатпаспын…
Ырлабызим, эй, ырлабызим
Ӱн табызы ағыриинаң,
Сыбыхтап таа
Кӧмес сарнап пирим
Синің амыр уйғуңны абылап,
Хыныс одын мӧгеҷе чарыдып,
Чарат,
Ырлабызим, эй, ырлабызим.

***

Миигин
Тоҕо ыллаппаккын?
Ыллыым ээ, ыллыым.
Эн
Уйгулаах уугун
Уйгуурдуом суоҕа.
Эн
Айылгылаах санааҕын
Аралдьытыам суоҕа,
Эн
Хоргус санааҕын
Куттуом суоҕа…
Суох!
Аргыый-аргыый,
Ачыгыйдык,
Айаҕым иһигэр,
Ыллыым ээ, ыллыым!
Тоҕо ыллаппаккын!
Мин ыллыам:
Эн
Утуйа сытар
Уйгулаах ньуургун,
Намчы солко
Ньалҕаххай баттаххын,
Субуйуу солко
Субуллар суһуоххун,
Хара хааһыҥ ханыытынан
Харанан
Хаһылыччы көрөр
Арылхай хараҕыҥ
Арылыйа арылларын,
Сииктээх сир сибэккитин
Сэбирдэҕин курдук
Тэтэркэй имнэргин,
Ойуу курдук
Оччугуй уоһуҥ
Аргыый аһыыллан,
Көмүс тииһиҥ
Күлүмнээн көстөрүн.
Күндү түөһүҥ
Көппөҥнөөн көбүөхтүүрүн,
Нарын-нарыннык
Талбааран хамныырын
Тоҕо ыллаппаккын?
Аргыый-аргыый,
Аччыгыйдык,
Айаҕым иһигэр,
Ыллыым ээ, ыллыым.
Мин ыллыам:
Эйигин
Үрүҥ күн анныгар,
Үктэл буор үрдүгэр,
Баайдааҕар бастатан,
Үптээҕэр үрдэтэн,
Күҥҥэ көстөр
Күндүттэн күндүргэтэн,
Этим-хааным ирэн,
Эт сүрэҕим эймэнийэн
Таһыччы таптыырбын…
Эн иннигэр
Кытыаста умайар
Кытарар уокка
Кытта умайыам.
Будулуйар боруоктаах
Буккуллар муораҕа
Тҕбҕбүнэн түһүөм,
Үөрбэ тимиргэ
Өтөрү үөлүллүөм,
Сынтарыйбат-сымнаабат
Сытыы буулдьаҕа
Түөспүнэн көрсүөм,
Өлүөхпэр дылы
Өһүргэтиэм суоҕа,
Сааһым тухары
Санаарҕатыам суоҕа,
Тоҕо ыллаппаккын?
Аргыый-аргыый
Аччыгыйдык,
Айаҕым иһигэр
Ыллыым ээ, ыллыым!..

Иртеҷіл хар (тілбестег)

0
Козловский Алексей
Козловский Алексей

Алексей Козловский 

(Тілбестег Сибдей ТОМ)
***

Хайди-да ла таңнастығ:
Тус чорығы тохтаап тур,
Хастырых нымырхалығ
Табаннаң хар уғзал тур…

Хайди-да ла порт одылча,
Хазалҷыхтығ, устығ…
Тапсалча чӱрек соохтырып,
Чол саарсыхча хуттығ.

Хайдаң килді пу соох узы
Кичкер айда тозап?
Ухаанҷыластар чоохтазын
Кӱндеглерге пістеп.

Хайди-да ла путхастығ:
Хырт кӧрістер кӱлии…
Хастырых нымырхалығ
Табаннаң хар уғзал тур…

***

РАННИЙ СНЕГ
***
Всё как-то непривычно:
Замедлит время бег,
И скорлупой яичной
Шуршит колючий снег.
Податливый и ломкий
Настойчивый и злой,
Шуршит у самой кромки
Дорожки ледяной.
Откуда здесь морозы
В средине октября?
Ломаются прогнозы
О край календаря.
Всё как-то необычно:
Поступки, взгляды, смех…
И скорлупой яичной
Похрустывает снег.
Всё как-то неудачно,
А впрочем, как у всех:
Сады, бульвары, дачи
И этот ранний снег.

Пастағы декабрь 2021 чыл.

0
Хысхы хар
Хысхы хар

Хысхы килді, хысхы килді! –
Хысхырынча… Хысхы?
Кӧзенексер пахлап кӧрзем –
Хайдадыр за… ах харыҷах!
“Хысхы килді, хысхы килді…” –
Хоҷаңнапча кӱндег!
Хысхы, тізең, ил позынаң,
Ам даа киптепче соохтарны,
Ам даа толғанча-поохталча,
Унағастарнаң чыынча…
Таңда, пірсі кӱн аалладып,
Хысхы сынап килгедег, таң!…
Мин дее кӧмес тимнен салим,
Кибеліске киртіп салим,
Сӧс халыхтарын оох –
Хысхы чит килзе соох,
Сынаптаң ол пораанназа,
Ағаа мин сӧстер тазынып,
Ӏзіг чӱреемні азынып,
Салам артых кибелімнең –
Хысхы килді! Хысхы килді!
***

Мамышев Игорь Филипповичке  

0
Мамышев Игорь
Мамышев Игорь

Хайда син чӧргезің-ал, Игорь Филиппович? 
Ноо чайааларға одырҷах идіп, 
Ағас киртіп, 
Кип-азахтар шкафтарын ноол чӧрдің? 
Хаҷан Хан Тигірнің тӱбі… тизік –  
Андартын пуртах килче! 
Алаанҷа ла чазых сӧстер, похсах чіли, 
Ардатчалар халыхтар миизін!  
Чӱректер киизін! 
Син, тізең, Игорь Филиппович, 
Ағастарны узур чӧрчезің, 
Одырчах идіп… 
Синің сӧзіңе тадылығ изіріп, 
Чон (О, кӧрерзің!) 
Хайҷыны чіли сӱрес чӧрер! 
“Пас пирдек мағаа – тӧреен кӱнге –  
Тӧрт строкаҷағас таа… кибелізек! 
Ӏҷеме мин хығыр пирем, пабама… 
Арғыстарыма!  
Адың, конечно, сини полар!..” 
Игорь Филиппович, ухаанҷылапчам! – 
Тілге кірерзің!.. 
Че мин дее амды 
Кӧмес чалған салдым, 
Кӧмезегес аарлығ аалҷаа 
Хахтап пирдім сӧзім хабынаң 
Артых чазығымны!.. 
Игорь Филиппович, шкафтар-столлар, 
Одырҷахтар… кирек ол, 
Че Тадар тілін хазыр хазырып 
Киректелче алыпос оол! 
Син осхас, – 
Кибел чазыдын чарыхха чайып, 
Хан Тигірнің пуртах тизігін 
Тадар сӧзінең ме туғлап! – 
Толғап артых изін, 
Чӱрек изініп, чонны изіртіп, 
Тадылығ сӧзіңнең 
Сіліг столны чіли 
Кибеліс чазирға! – 
Романны, Игорь Филиппович!.. 
 

Маңзыра…

0
Паин Саа

Паин Саа

***
Маңзыра, син, маңзырирға.
Маңзыра, син, хынарға.
Маңзыра, ойлап, чуртирға,
Маңзыра сöс тударға.
Маңзыра кӱннiң айызын,
Маңзырап, кöр килерге.
Маңзыра чирнiң чалбағын,
Маңзырап, ибiрерге.
Маңзырап, маңзырастарда
Пiр ниме, син ундуба:
Пiрее хаӌан сағаа чуртаста,
Килiзер…маңнанмасха…

***

Сибдей Том

“Маңзыра, маңзыра, маңзыра!.. –
Маңзырат парча маң маңзыраах, –
“Маң маңзырын маңадап маңнадып,
Маңнар маңын маңнирға маңнан!” –
Маңзыраахтар маңнастарда мааңнап тур,
Маңсыраахтар маңнастарға маа чох,
Маңнығлары маңнағда маңнанып,
Маң чох маахтығларнаң мааңыспинча!
“Маңзыра, маңзыра, маңзыра!..” –
Маңзырат парча маң маңзыраах.
Маңзырааҷах маңнаныстар маңын
Мааннап таа алза, маңзыраахпас!

Кибелдіріс (ӱгредігліг кибелістер)

0
силлабо-тоника в хакасском языке

Хорей.

Пу – хорей. Пастап алаң мыннаң!
Слогтар саны сабызын кӧре
“Пір” саннаң “ӱсті” кӧр сал, “писті”,
Тын кӱзі “читее” тӱсче, анаң
“Тоғыс” сан изереде ӧсче,
Сағысха “он пірінҷі” читче…
Пот, піди хорей кибел пӱтче!
Табыснаң сӧс чорығын санап,
Тын кӱзін чӱреегіңнең палғап,
Хоос сӧстернің чазығын толғап,
Пазылча хорейдеңер кибел!
Че, амды син, хығырығҷы, піл:
Пу – хорей, хакастарда парох!
Сағылча кибелде хатабох!

***

Ямб

О, ямб! Илбек Баин роман пасхан аннаң!
Че піс, тізең, ӱгрен салар кирекпіс:
Тын табыстың тӱсчеенін кӧр кӧрербіс
Ноо слогтарнаң, хайзызы пар саннарнаң
Кибелістер чазал турча тын-ааснаң?
“Ӏкіні” син сал сал пурнада мииске,
Анаң “тӧртті” хостандыр сал хостидаң,
“Алтыны” даа изере таптап одыр,
Анаң за “сигісті”, “онны” хондыр тынға –
Мына піди, палғалча ямб кӧглері!
Че син, тізең, ӱгрен салдах ӱннерін!
Изере пар саннарны мииңде тыыт сал:
Ӏкідең-тӧрт, алтыдаң-сигіс, онынҷы,
Он ікінҷі, он тӧртінҷі, он алты…
***

Дактиль

Дактильнің чорығын мииске аларда,
Вальс осхас теелбекті пол кӧр саларға:
Саны кірлектенер ӱс пар алтамнаң,
Чолы чоллахтанар ӱс слог хатағлап! –

Ӱс слог хаталчатса тын кӱзі тоолир,
Тын кӱзі хабынар слогты пастағы,
Соонаң ол сегірер тӧртке кӱстеніп,
Тӧрт сан читінҷізі слогтаң кӧглелче,

Азыра кӧріп, он санын харахтап…
Дактиль чоллахтанча сарын чазағлап!
Пір паза тӧрт, читідең он санға…
Че, тадар чоным, ӱгрен ӱр чылға!
***

Амфибрахий

Пазох сан санирға ӱгретчем чонны! –
Кибелістер чорығын піл син амды!
Тын хабы изерізін систіп, сығар,
Ӧкпеңнең-чӱрееңнең ил чарых сарнаай!

Ӏкее ам тӧстене сан сарып сана,
Ӱс хадыллығ чорииң “писке” ам тарта,
Хал сигіс санға читкен тын кӱзін хаап,
Он пірінҷі слогты санирбыстар таап.

Паза соң саназа он тӧртке чидеең,
Че анзы поэтке халчатхай чиркеен…
Мына – амфибрахий, санап кӧрдек позың,
Хайдағ ни пар слогха тӱсче тын хостозы?

***

Анапест

Хапчығай! Хапчығай! Хапчығай! –
Маңзыратчыдар мині хоғдай…
Маңзыратча саннарны санап,
Салаа игірнең “ӱс” сан чазап!
Ӱс сан соонаң “алтаа” хондырча,
Алты аазынаң азып тын-кӱс
Хайхас тоғызын “тоғыста” сӱӱпче –
Хакас сӧзінде чорыхтар ӱӱлче!
Кӱлӱктердең піреезі пол парза,
Хоғдай сарынына хаптыр парза,
Кибел чорығында пар – анапест!
Пілер аны, кӧглир ам хыйға, пит!

***